Scholen zijn er om kinderen handvatten te geven om de wereld te snappen en ze te stimuleren er voldoening in te vinden. Toch? Helaas lijkt het Nederlandse onderwijs meer op een slechtzittende confectiejas in maat 34. Je hebt geluk als jij toevallig zo bent ontstaan dat je hem past, maar de rest heeft pech. Het ministerie van onderwijs en schoolinspecties verkondigen dat iedere leerling anders is en dat daar ook naar gehandeld wordt, maar daar zien leerlingen doorgaans weinig van terug. Die jas moet en zal passen, maar zit zodanig oncomfortabel dat hij weer uitgaat zodra het kan.
En dus is daar: het raam van het klaslokaal. Het stelt ons in staat om kortstondig een gewenste realiteit te beleven. Wat zou ik doen als ik hier niet zat? Waar droom ik van? Hoe ziet mijn ideale wereld eruit, en hoe zou ik daaraan bijdragen?
In veel verhalen, tot de filosofie aan toe, is het raam zo goed als heilig. Het symboliseert vooruitgang en ideeën, en het aantal literaire werken wat vanachter glas is geschreven is ongetwijfeld enorm. Geen van deze kwaliteiten kan bestaan zonder de verbeeldingskracht die gepaard gaat met dat raam. De grootste vragen die we gedurende onze menselijke geschiedenis gesteld en beantwoord hebben, waren er niet geweest zonder een simpele “wat als”.
Maar als het aan het ministerie van onderwijs lag, dan bestonden er geen ramen. Er moet op school namelijk gefocust worden op het vergaren van zoveel mogelijk kennis. Op mijn “excellente” eerste middelbare school ging het slagingspercentage al vroeg ten koste van de (mentale) gezondheid, en veel ouders liggen met name wakker van de vraag of hun kind wel naar de universiteit kan. Hier is voor het gemak een handig middeltje voor in het leven geroepen: het cijfer. Hoe hoger, hoe beter. Wat daar voor nodig is? Stampen, concentreren en vooral niet raamstaren!
Niet dat stampen en concentreren onbelangrijk zijn. Einstein kon wel beweren dat verbeeldingskracht belangrijker dan kennis was, maar zijn ontdekkingen zouden niet bestaan zonder de grote hoeveelheid kennis die hij bezat. Een briljant idee is weinig waard wanneer je niet weet hoe je het aan moet pakken. Buiten dat het vaak een symptoom is van een onderliggende oorzaak, kan een overmaat aan raamstaren net zoveel problemen veroorzaken als het ontbreken ervan.
In sommige gevallen wordt er zelfs misbruik van gemaakt. Volgens het gros van de zogenaamde “finfluencers" (financial influencers) kun je jezelf rijk manifesteren, en wordt het inbeelden van je droomleven als een kant en klare handleiding daartoe gepresenteerd. Die bestaat uit enkele stappen: Je moet het graag willen, vroeg opstaan wil ook nog weleens helpen, maar gek genoeg is het vooral héél belangrijk om het peperdure online programma aan te schaffen. Naarmate de pubers die er intrappen ouder worden, ontdekken ze dat die cursus geen villa op Bali garandeert, met alle gevolgen van dien.
Maar net zoals dit uiterste, begint het onderwijs op het tegenovergestelde te lijken. Ons vermogen om te bedenken wat mogelijk is wordt naarmate we puberen volledig vervangen door lineair denken over dat wat al bestaat. De gevolgen hiervan hebben invloed op alle keuzes die we maken. Het vieren van dat wat we weten staat dan ook wel gelijk aan het vieren van een midlife crisis. Het is triest dat er zoveel mensen zijn die zich pas op hun 45ste realiseren dat ze het zo allemaal niet bedoeld hadden. Dat zaadje wordt geplant op het moment dat we kinderen vertellen dat wat ze het liefste willen onrealistisch en onmogelijk is.
Het verbeelden van een scenario wat nu wellicht onrealistisch is, helpt namelijk wel degelijk bij het veranderen van onze realiteit. Wanneer je je iets voor de geest haalt, worden de vele stapjes naar dat doel toe ook duidelijker. Je kan blijven berekenen hoeveel geld Jantje heeft verdiend in de tijd dat hij druiven heeft geplukt voor wijnboer Olaf, maar pas wanneer Jantje zich realiseert dat het hebben van zo’n wijngaard zijn levensdoel is, heeft hij wat aan zijn kennis. Dan kan hij bijvoorbeeld berekenen dat druiven plukken niet lucratief genoeg is om ooit in aanmerking voor een wijngaard mee te komen, en is hij in staat te beredeneren dat een studie in bijvoorbeeld ondernemen of vinologie met een stageplek binnen een wijnbedrijf goed van pas kan komen. Leren wordt een intrinsieke motivatie in plaats van iets wat opgelegd wordt, en daar plukt íedereen de vruchten van.
Met dit alles wil ik niet zeggen dat docenten zodra ze een leerling betrappen op raamstaren hun les moeten onderbreken, een yogamat moeten uitrollen en klassikaal het belang van dromen moeten bespreken. Maar in een tijd waar innovatie belangrijker is dan ooit, besteden we angstaanjagend weinig aandacht aan één van de belangrijkste componenten ervan. Hoe kunnen we blijven verkondigen dat de jeugd de toekomst is wanneer we haar niet eens over haar eigen helpen nadenken?
Laat scholen in plaats van enkel te focussen op vakken waar kennis getoetst en vervolgens vergeten wordt, ook aandacht besteden aan vakken waarbij verbeeldingskracht gestimuleerd wordt. Nodig gastdocenten uit met onverwachte levens en inspirerende verhalen over hoe ze daar beland zijn, in plaats van de zoveelste Ouder Van die advocaat is. Leer kinderen creatief om te gaan met tegenslag en geef les in omdenken. Vraag kinderen naar wat ze willen betekenen en wat ze allemaal willen doen in het leven in plaats van ze te vragen naar wat ze willen worden, want een beroep zou enkel onderdeel moeten uitmaken van de weg naar het vinden van voldoening.
Dus scholen, laten we onszelf de “wat als” vraag nog eens stellen. “Wat als ik als beleidsmaker, directeur of docent niet wacht tot een ander me vertelt wat ik moet veranderen, maar morgen nog stop met het verdedigen van een onderwijssysteem wat niet werkt en zelf de eerste stap zet?” Het verbeelden van een scenario helpt namelijk bij het veranderen van de realiteit. In dit geval die van een volledige generatie.
